Алтан товч-ийн тухай

Îðøèë

Ард ò¿ì‎‎‎‎‎‎‎эí ò¿¿õээ á¿òээäэã ãÝ‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎äÝ‎ã. Ýí‎‎‎‎‎‎‎Ý íü ¿ã¿éñãÝ‎ãäÝ‎øã¿é ¿í‎Ýí ‎‎‎‎áîëîé. ªìíºõ ¿åèéíõíèé ò¿¿õ , ò¿¿íèé ñóðãàìæ íü ºíººäðèéí áà èðÝÝ‎‎‎ä¿éí ò¿¿õèéã á¿ÒÝÝÃ÷äèéí èõ áàãø. ÄÝ‎ëõèé äÝÝ‎‎ð óëñ ã‎Ýð áîëîí òîãòíîõ ÿâäàë áîë Ý‎ðõáèø ò¿¿õèéí ¿¿äíÝÝ‎‎ñ õîëáîãäîëòîé áºãººä ººðèéí óëñ ¿íä‎Ýñíèé ÿâäàë , ò¿¿õéèã àðä ò¿ì‎Ýí îéëãîæ ìÝäÝ‎õ àõóë õ¿í á¿ð óëñ ¿íäñèéã áàòëàí õàìãààëàõ  áºãººä ‎Ýðò óðüäûí ò¿¿õ ÿâäàë íü õ‎ÝäèéãÝÝ‎‎ð ºíãºðñºí ¿åèéí õ‎‎‎Ý‎ð‎Ýã áîëîâ÷ Ý‎ðòÝÝ‎‎‎ñ íààø óëñ ã¿ðÝí õÝ‎ðõÝ‎í òîãòíîñîí ,ìºõñºí áà àðäûí àæ àìüäàðëàãûí çàñàã çàñàãëàëûã õÝ‎ðõ‎Ýí îëñîí , àëäñàí ÿâäëààð ¿ëã‎ÝðëÝ‎í æèøèæ , ñàéíûã íü äóóðàéæ ñàéí áèøèéã ÖÝÝÐËÝË ‎áîëãîñîîð èðñ‎Ýí òóë ¿¿í òóõàé Ý‎ðòíèé õ¿í “Ñàéí íü ìèíèé áàãø áºãººä ñàéí áóñ íü ÷ ìèíèé áàãø áîëîé “ ÕÝÌÝÝÆÝÝ. Ìîíãîë÷óóäûí ¿å ¿åèéíõíèé ò¿¿õ áîë áèäíèé óõààí áîäëûí Ý‎öÝ‎ã. Áèä ò¿¿í÷ëÝ‎í áàéíãà ñóðãààë ñîíñîæ ñóðãàìæ àâ÷ áàéõ ¸ñòîé. Õ¿í  òºðºëõòºíèé îé óõààí ò‎ÝìäÝ‎ÃÐÝ‎õ òºäèé õîëõè áàëàð ¿åÝ‎ñ õºõ Ìîíãîëûí ãàçàð øîðîîíîî õ¿ì¿¿íèé àìüäðàëûí ÝÃÝË æèðèéí àìüäðàë , ÝÌÃÝÍÝËÒÝÉ õèéãÝÝ‎‎ä õîøèí ÿâäàë îâîã àéìãèéí ‎ÝÑÐÝÃÖÝË  ÇÝÐÝÃÖÝË , óíàëò áîñîëò , óõðàëò ñºðºëò ò¿¿í÷ëí   ¿íä ‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ñò‎‎‎‎‎‎‎Ýí óãñààòíû ¿ÉËäËÝà  ,ÑÝÒÃÝËÃÝÝà ¿íäñÝÝ‎‎ð íü õóâèðãàñàí ÍÈÉÃÝÌ , òºðèéí õóâüñàë ººð÷ëºëò , õóâüñãàëò Ý‎ðã‎Ýëò¿¿ä ºäºð øºíº ì‎Ýò ÝÝËÆËÝÍ ñîëèãäîæ , áàñ äàõèí äàâòàãäàæ ¿ë òºãñºõ öàã òîîëëûíã  ÝâÕÝÍ ÝËÝÝÆ òàñðàëòã¿é õºâºðñººð ‎Ýä¯ÃÝÝä õ¿ð÷ ÈðñÝ‎í. ¯¿íèéã ÝãÝë æèðèéí õ¿ì¿¿íèé óõààíû ñàâàíä áàãòààí õàäãàëæ ¿åÝ‎ñ ¿åä àëäàæ ã‎‎ÝÝëã¿é àì äàìæóóëàí ªÃ¯¯ËÝÕ áîëîìæã¿é. Èéì ó÷ðààñ áèäíèé ºâºã äÝÝäÝÑ ººðñäèéí àìüäðàë àõóé ¯ÍÝËÝÌÆ Õ¯ÑÝË Ýä ºëãèéí ç¿éëñ , õàäíû ñ¿ã çóðãààð ÷ áîëîâ  ÈËÝÐÕÈÉËÝÍ , õîé÷ ¿åä ¿ëäÝÝæ íèéãìèéí îé óõààíû èõ ºâ ñàíã ¿¿ñÝ‎í õºãæ¿¿ëñÝí íü îð÷èí öàãèéí ò¿¿õ‎Ýíä ÌÝäÝÝËËÈÉÍ ÷óõàë Ý‎õ ñóðâàëæ áîëñîîð áàéíà. Õ¿í òºðºëõòºí áè÷èã ¿ñÝã Á¯ÒÝÝÍ ÕÝÐÝÃËÝÕ áîëñîí íü ãàéõàìøèãò äÝâØÈË  òºäèéã¿é àëèâàà óëñ  ¯ÍäÝÑÒÝÍ ººðñäèéíõºº ò¿¿õ , ñî¸ëûí íàíäèí ºâ óëàìæëàëûã íèéãìèéí îé óõààíä õàäãàëàí ¯ËäÝÝÕÝä ÈÕÝÝÕÝÍ à÷ õîëáîãäîëòîé ç¿éë áîëñîí ÁÈËÝÝ.  Ìîíãîëûí àðä ò¿ìÝí òºð ¸ñûã ¿¿ñã‎Ýí ìàãàä 20 çóóíûã ‎ÝëÝÝ‎‎õäÝÝ‎‎ ÕÝä ÕÝäÝÍ áè÷èã ¿Ñýã çîõèîí ÕÝÐÝÃËÝÆ, áîäèò ò¿¿õ ñóäàð øàøòèðûí õóóäàñíàà áè÷èãëÝí òóóðâèæ  ¿ëäÝÝ‎‎í èðñÝ‎í áàñ áàÿëàã óëàìæëàëòàé. Ìàíàé ò¿¿õ áè÷ëÝã íü Ý‎ðò öàãààñ Ìîíãîë íóòàãò àæ òºðæ áàéñàí îâîã àéìàã , àðä ò¿ìíèé àõóé áàéäàë í¿¿äëèéí ñî¸ë àìüäðàëûí ã¿íÝÝ‎‎ñ ¿¿ñÝí  á¿ð‎ÝëäÝ‎æ ,áàÿæèí õºãæñººð èðñÝí áºãººä èéìÝÝ‎‎ñ ÷ “í¿¿äÝ‎ë÷äèéí ò¿¿õ áè÷ëÝã ” ÷ ãÝæ íÝ‎ðëÝãäÝõ íü áóé. <<Ìîíãîëûí  íóóö òîâ÷îî>>, <<ĺðâºí òºðèéí àðâàí áóÿíò íîìûí öàãààí ò¿¿õ>>, <<Áîãä áààòàð áèåÝ‎ð äàéëñàí ò‎Ýìä‎ÝãëÝ‎ë >>, <<Àëòàí òîâ÷>>, <<ÝðäÝ‎íèéí ‎Ýðõè>>, <<Ýðä‎Ýíèéí òîâ÷ >> ãÝÝä ¿å ¿åèéí ò¿¿õ áè÷ãèéí ì‎Ýðãèäèéí òóóðâèë á¿ò‎‎ÝÝë¿¿ä íü í¿¿ä‎Ýë÷äèéí àìüäðàë , òÝìöëèéí ò¿¿õÝí ãÝð÷ áàðèìò áîëîí ¿ëä‎ÑÝÍ áºãººä  ÒÝäãÝÝðèéí ÌÝäÝÝËËÈÉÍ  ¿í‎Ý ö‎ÝíÝ‎ ºíºº ¿åä óëàì á¿ð ºññººð áàéíà. XVII çóóí áîë Ìîíãîëûí ò¿¿õèéí ÷óõàë çààã ¿å áèëÝÝ‎‎. ÝíÝ‎ çóóíû ãó÷ààñ æàðààä îíû õîîðîíä ìîíãîë ò¿¿õ÷ íà𠺺ðèéí ºìíºõ ¿åèéí çîõèîëä òóëãóóðëàí  õî¸ð ç¿éë Àëòàí òîâ÷ òóóðâèñàí áàéíà..Óã Àëòàí òîâ÷ çîõèîëûã ¯ÍäÑÝÍ òóëãóóð áè÷èã ‎ãÝ‎æ ìîíãîë ñóäëàëûí çîõèîëä àëü õÝäèéíÝÝñ  ¯ÇäÝà áîëñîí. Óëñ òºðèéí õÿìðàë íàìæèæ , áàéäàë òîãòâîðæèæ ÝÕÝËÑÝÍ XVI-XVII çóóíû çààãààñ ñî¸ëûí çàðèì ñàëáàðò òóõàéëáàë ò¿¿õ áè÷ëÝ‎ãò õàðüöàíãóé ñÝ‎ðã‎Ýëò áîëæ óëñ îðíûõîî óðüä ò¿¿õèéã ò¿¿õ÷ Ý‎ðäÝ‎ìòÝ‎ä ñîíèðõîõ áîëñîí àæÝÝ‎ ‎.¯¿íä:<<Ýðòíèé õààäûí ¿íäÝñëÝñÝí òºð ¸ñíû çîõèîëûã òîâ÷ëîí õóðààñàí Àëòàí òîâ÷ ÍÝ‎ðò ñóäàð îðøâîé >> ã‎ÝäÝ‎ã ñóäðûã ìîíãîë ã¿¿ø Ëóâñàíäàíçàí  ò‎Ýðã¿¿ëÝ‎í 1634 îíä “õóéëóóëàí áè÷¿¿ëæ” çîõèîñîí. ¯¿íèéã Õóðààíãóé Àëòàí òîâ÷îîñ ÿëãàõûí òóëä Ëó.Àëòàí òîâ÷ ÃÝÆ ÍÝÐËÝäÝÃ. ÝíÝ‎ çîõèîëûã 1962 îíä Ñóäàð áè÷ãèéí õ¿ð‎‎ÝÝëÝ‎íãèéí äàðãà àãñàí Îíõóäûí Æàìúÿí (1864-1930) àíõ Õàëõûí ÖÝ‎öÝí õàí àéìãèéí Áàÿíò¿ìíèé îð÷èì ÞíøÝÝ‎‎á¿ òàéæèéí óäàì óãñààíû  Äàðü òàéæààñ áè÷ìÝë Ý‎õèéã îëæ àâ÷èðñàí. Ëó <<Àëòàí òîâ÷>>-ä Ìîíãîëûí ò¿¿õèéí 400-ààä æèëèéí ò¿¿õèéã áàãòààñàí áºãººä ñ¿¿ëèéí õÝ‎ñÝ‎ã íü ÍÝËÝÝÍ  Äýëãýðýíã¯é , óðüä ÌÝäÝÃäÝÝÃ¯É ÷óõàë ì‎ÝäÝÝ‎‎í¿¿äèéã àãóóëñàí òóë óëàì ñîíèðõîëòîé   ¯ÍÝ ÖÝÍÝÒÝÉ ÇÎÕÈÎË ÁÎËÆ ×ÀäÑÀÍ. ‎‎‎‎‎‎‎‎