Ñÿíüáè
Ñ¿ìáý÷¿¿ä
ºíººãèéí ìàíæóóð áîëîí Õÿíãàíû íóðóó áóþó Õÿòàäààð Ñÿíáè øàí óóë îð÷ìîîð íóòàãëàæ
áàéâ. Òýäãýýð íü Äóíõó àéìãèéí óäìûí óëñóóä áàéâ. /Ç¿¿í Õó ãýæ íýðëýäýã/ Ñ¿ìáý
àéìàã ºíººãèéí Õÿòàäûí Øàíñè, Ãàíñ¿, ×èíõàé, Õýáýé, ªâºð Ìîíãîë, Ëÿîíèí çýðýã
ìóæóóäûí íóòàã äýâñãýðýýð áàéâ. Ñ¿ìáý íàð ãîë÷ëîí Òîáà àéìãèéí õîëáîî áàéâ.
Òîáà íü Ñ¿ìáý óãñààíû õàìãèéí òîì àéìàã áàéñàí áà 386-536 îíä Óìàðäûí Âýé óëñûã
áàéãóóëæ áàéñàí þì. Óìàðäûí Âýé óëñ íü Õÿòàäûí ò¿¿õýí äýõ 3 óëñûí íýã þì. Òîáà
ãýäýã íü Ò¿ðýã õýëýýð ãàçðààñ ãàðàëòàé ãýñýí ¿ã áàéæ áîëçîøã¿é áà ýíý íü
Õÿòàäûí 5 ìàõáîäèéí ¿çýëòýé õîëáîîòîé áàéæ ìàãàäã¿é.
156
îíä Òýí÷è õàéí ñÿíüáèéí òºðèéã òýðã¿¿ëæ òºðèéã áýõæ¿¿ëýõ, öýðãèéí ñàõèëãà,
öýðãèéí öààçûã ÷àíãàòãàâ. Ýíý øèíý÷ëýëýýð Ñÿíüáè öýðýã óëñ òºðèéí õ¿÷èðõýã
ã¿ðýí áîëîâ. Òýí÷è õàéí Ñÿíüáèéã 4 òàëààñ íü øàõàæ áàéñàí óëñóóäûí
ò¿ðýìãèéëýëèéã çîãñîîæ äîâòîëãîîíä îðîõ çîðèëãîîð äàéñíóóäàà äýñ äàðààëàí öîõèõ
áîäëîãîîð 156 îíä ºðíºä áà äîðíîä ôðîíò äýýð çýðýã äàâøèëòàíä îðæ ªðíºä Õ¿í,
¯éñ¿í, Áóãàñ /Ôóþé/ íàðûã áóò öîõèâ. 158 îíä Ñÿíüáèéí íóòàã ºðíºäºä Êàñïèãààñ
äîðíîäîä ÍÄ õ¿ðòýë ºðãºæèâ. ºðíºä Õ¿í óëñ Òýí÷è õàéíä öîõèãäîí Óðàëûí íóðóóã
äàâàí åâðîïîîð ÿíí ãýãäýõ óëñûã áàéãóóëàâ. Äîðíî ºðíèéí äàéíàà äóóñãàñàí Òýí÷è
õàéí 158 îíîîñ ºìíºä ôðîò ðóó õàíäàâ. ¿¿íèé ÷èìýýíýýð 159 îíä öÿí-òºâä¿¿ä Õîæóó
Õàí óëñûí ýñðýã áîñëîãî äýãäýýâ. 166 îíä ºìíºäèéí ¿éë àæèëëàãààã õýâýýð íü
õàäãàëæ óìàðä ðóó äàéðàí Äèíëèíûã ýçýëæ àâàâ. ¯¿íèé äàðàà ñÿíüáèéí ãîë àíõààðàë
ºìíº õàíäóóëàõ áîëîâ. 167 îíä ñóëàðñàí õàí “ýíõ óðãèéí” ãýðýý áàéãóóëàõ ñàíàë
òàâüæ âàí õýðãýì ºãüå ãýõýä Òýí÷èí õàéí íýðýý äîîø îðóóëàõã¿é ãýäãýýð õ¿ëýýæ
àâààã¿é. 168 îíä Òýí÷è õàéí áàðóóí, ç¿¿íýýð Õàí ðóó äàéð÷ ýíý íü ò¿¿íèé äîòîîä
áàéäàëä íºëººëæ Êàøãàðûã Õàíààñ òóñãààðëàâ.
Ìîíãîëòîé
õèë çàëãàà õîéä Øàíüñèä áàéäàã õ¿í÷¿¿ä öàãààí ñÿíüáè÷¿¿äòýé íèéëæ, 311 îíä
ªìíºä Õ¿í óëñàä äàãààð îðîõîî çàðëàõàä õèëèéí öýðãèéí çàõèðàã÷ Ëó Êóíü áîëãîîìæëîí
òàáãà÷óóäààñ öýðãèéí òóñëàìæ àâàâ. Òàáãà÷èéí Òàáãà÷ Èë¿ ñàíàëûã õ¿ëýýí àâ÷ çýý
õ¿¿ þëþé øàíüñèéí õ¿í÷¿¿äèéã áóò öîõèñîíä öàãààí ñÿíüáè÷óóä Õºõ íóó𠺺ä
ä¿ðâýâ. Õ¿ñýëòèéã ã¿éöýëä¿¿ëñíèé õàðèóä òàáãà÷ èë¿ Ëó Êóíèé ìóæèéã ººðòºº
íýãòãýâ. Ëó Êóíü “èõ øàíüþé”, Äàé ìóæèéí âàíãààð ºðãºìæëºõèéã õ¿ñýõýä Äàé ìóæ
Þæîó ìóæèä õàìàðäàã ó÷èð çàõèðàã÷ Âàí Ñþíü ýñýðã¿¿öñýíä òàáãà÷ Èë¿ äàéð÷
õÿòàäûí ýíý ìóæèéã àâàâ. Ç¿¿í Çèí íóòãèéã íü ýðã¿¿ëýí ºãºõèéã ãóéõ áîëîâ.
Ç¿¿í
Çèí Òàáãà÷ààñ òóñëàìæ àâàëã¿é ºìíºä Õ¿í óëñûã õîëáîîòîí Óõóàíû õàìò äàéðàõààð
áîëæ 311 îíä Óõóàí ªìíºä Õ¿í÷¿¿äèéí ýñðýã äàéð÷ ªìíºä Õ¿í óëñûí Øèëý æàíæíû
öýðãèéã Ñÿíãî öàéçàä á¿ñëýõýä Øèëý 312 îíä ãýíýä¿¿ëýí äàéð÷ óõóàíû õàíõ¿¿ Ìîáîã
îëçîëñîí ÷ ò¿¿íä çîðèóëàí íàéð õèéñýíä óõóàí öýðãýý òàòàâ. Áàéäàë ýñðýã
ýðãýñýíä Ç¿¿í Çèí Òàáãà÷óóäààñ äàõèí òóñëàìæ ãóéâ. 312 îíä òàáãà÷ õ¿í÷¿¿äèéí
ýñðýã äàéð÷ æàíæèí Ëþ ßîãèéí öýðãèéã áóò öîõèâ. 318 îíä Þìîé òàáãà÷èéí õààí
áîëîâ. Äàðàà íü áàðóóí ç¿ã àíõààðëàà õàíäóóëàâ. ªìíºä Õ¿í óëñûí ýçýí “èõ
øàíüþé” áàéñàí áîë ýçëýãäñýí ìóæèéí õÿòàä èðãýäèéí õóâüä “ýçýí õààí” áàéâ. Øèëý
Âàí Ñþíüã “óðâàã÷” õýìýýí öààçàëñíààð 314 îíä Ç¿¿í õîéä õÿòàä äàõü ò¿øèö ãàçðàà
àëäàâ. Ç¿¿í Çèí óëñûí òàëûí öýðã¿¿ä Ëÿîäóíä ¿ëäñýí íü õ¿í÷¿¿äýýñ óõóàí õàëõàëæ
áàéâ. 317 îí ãýõýä ªìíºä Õ¿í óëñûí õ¿÷ áóóð÷ 318 îíä õààíû îðäîí øàòàæ èõ
õîõèðîë àìñàâ. Óäàëã¿é Ëþ Öóí õààí íàñ áàðæ õ¿¿ Ëþ Öàí õààí áîëîâ. Ëþ Öóí
õ¿¿ãèéíõýý ÷àäâàðã¿éã ìýäýæ æàíæèí Ëþ ßî, æàíæèí Øèëý, õÿòàä ò¿øìýë Çèíü Æóí
íàðûã çºâëºõººð ãýðýýñëýâ. Ãýâ÷ ò¿¿íèé íàñ áàðñíû äàðàà Çèíü Æóí äýðãýä íü
¿ëäýæ áóñàä íü áóöàâ. Çèíü Æóí Ëþ Öàíûã õîðîîæ ººðèé㺺 âàíãààð ºðãºìæëºí
õ¿í÷¿¿ä Ç¿¿í Çèíýýñ àâ÷èðñàí òàìãûã àâàâ. Òýðýýð õÿòàä ðóó íýãäýõèéã õ¿ñýæ
áàéâ. Äýýðõèéã ñîíññîí Øèëý Ïèíüÿí ðóó äàéð÷ Ëþ ßî ººðèé㺺 óëñûí õààíààð
ºðãºìæèëæ óðâàã÷ íàðûã öààçëàõ çàðèëãà ãàðãàñíàä Çèíü Æóí õýëýëöýõèéã õ¿ñýâ.
Ãýâ÷ Çèíü Æóíû òîéðîí õ¿ðýýëýã÷èä ò¿¿íèéã õîðîîæ õ¿¿ Çèíü Ìèíèéã âàí áîëãîæ Ëþ
ßîä äàãààð îðîõ ãýòýë Øèëý Ïèíüÿíûã ýçëýâ. Ëþ ßî ªìíºä Õ¿í óëñûã òóíõàãëàí
íèéñëýëèéã ×àíúÿíä øèëæ¿¿ëýâ. 319 îíä Øèëý Ëþ ßîã øàíüþé áîëñîíä áàÿð õ¿ðãýâ.
Ãýâ÷ Ëþ ßî ýë÷èéã ñýæèãëýí àëñíààñ õàðèëöàà òàñðàâ.
320
îíîîñ ªìíºä Õ¿í äîòðîî áóæèãíàæ ýõëýí, íºãºº òàëä Ç¿¿í Çèí óëñ òºðèéí áàéäàë
òîãòâîðã¿é áàéñíààð äè÷¿¿ä Çÿíüêàíèé /Ç¿¿í Çèí/ çàñàã çàõèðãààíààñ ãàð÷ 322 îíä
òóñãààð òîãòíîëûí Óäó óëñûã áàéãóóëæ Ëþ ßîòîé ýçýí õàðüàòûí õàðèëöàà òîãòîîâ.
323 îíä Øèëýãèéí óëñ áýõæñýíä ªìíºä Õ¿í óëñ Ç¿¿í Çèí áîëãîîìæèëæ ñàíààíäã¿é
õîëáîîòîí áîëöãîîâ. Ãý÷â Ç¿¿í Çèí äîòðîî áîñëîãîòîé áàéñàí ó÷ðààñ Øèëý Ç¿¿í Çèí
ð¿¿ ÷ºëººòýé íýâòýð÷ Õóàé ãîë Øàíäóí ìóæèéã ýçýëæ 325 îíä äàéí äóóñàâ. Ç¿¿í Çèí
äàõèí äîòîîäûí òýìöýëä îðñíîîð 328 îíä Øèëý ªìíºä Õ¿í ð¿¿ äàéðàâ. Òýðýýð Ëþ ÿîã
ÿëæ äàéíûã çîãñîîõ ãýñýí áîëîâ÷ Ëþ ÿî õ¿ëýýæ àâààã¿é. 329 îíä Øèëý Ëþ ÿîã
áóòöîõèí 330 îíä ªìíºä Õ¿í óëñûí íèéñëýëèéã Å õîò áîëãîí õààí áîëîâ. 333 îíä
Øèëý õ¿íä ºâ÷èëæ ò¿¿íèé õóóðàé ä¿¿ Øè Õó øèðýý çàëãàìæëàõ ýðõýýñ òàòãàëçàæ õ¿¿ã
íü öàçàëàæ ººðèé㺺 Õîæóó Æàî óëñûí õààí ãýæ çàðëàâ.
Ìóæóõóàí
õÿìðàëàà äàðñíû äàðàà óõóàí÷óóäààñ õàðèóãàà âààõ áîäëîãî íîìëîâ. Ýíý ¿¿äíýýñ Øè
Õóòàé íóóö ýâñýë áàéãóóëàâ. 338 îíä Ìóæóõóàí õîéä òàëààñ, ªìíºä Õ¿í óðäààñ íü
çýðýã äàéðàâ. Ãýâ÷ Øè Õó õÿòàä àðäûã èâýýëäýý àâíà ãýñíýýñ õîëáîîòíóóäûí
õàðèëöàà ìóóäàæ íóòàã õóâààõ àñóóäàë íýýëòòýé ¿ëäýâ. Õî¸ð òàë äàéòàæ ºìíºä Õ¿í
Ìóæóí ðóó îðñîí ÷ õ¿íñ áàéõã¿éãýýñ áóöàõàä Ìóæóí áóò öîõèâ. Óõóàí õî¸ð óëñûí
õîîðîíä ÿñ õàÿñàí áîëîâ÷ Ìóæóõóàí óõóàíû ýçíèéã öààçëàâ.
Òàáãà÷óóä
äîòîîääîî 20 æèëèéí òóðø õààí øèðýý áóëààëäàí 338 îíä Øåéãÿí õààí áîëñíîîð
äóóñàâ. 340 îíä ªìíºä Õ¿í óëñ ÿëàãäñàíä òàáãà÷óóä îðäîñ ðóó îðæ õ¿íä äèïëîìàò
äàðàëò ¿ç¿¿ëæ áàéâ. Îðäîñûí õ¿íèé Ãèé÷èí /Ëþ Âýé÷èí/ 361 îíä öîõèãäñîí
ñÿíüáè÷óóä, óõóàí÷óóäûã îðîãíóóëñíààñ òàíãàäûí Öèí /Õîæóó Öèí/ óëñòàé õàðèëöàà
ìóóäàæ Òàáãà÷ óëñòàé õîëáîî òîãòîîõ ãýñýí áîëîâ÷ Øåéãÿí áîäëîãîî òóëãàñíààñ
á¿òýýã¿é. 369 îíä Øåéãÿí Ãèé÷èíèé ýñðýã öýðýãëýí Îðäîñûã ýçëýâ. Ãèé÷èí Öèí ðóó
çóãòñàí ÷ Øåéãÿíû áîäëîãî ººð ç¿ã Æóæàí ðóó ÷èãëýæ Öèí /Ôó Çÿíü/ Ìóæóí÷óóä
ªìíºä Õ¿íèé íèéñëýë Å õîòûã 352 îíä ýçýëæ 357 îíä íèéñëýëýý áîëãîñîí ªìíºä Õ¿í
óíàñíûã àøèãëàí òàíãàäûí öèí óëñûí Ôó Çÿíü ÷àíúàí õîòûã íèéñëýëýý áîëãîâ. Ç¿¿í
Çèíä ýíý íü òààëàãäààã¿é. Ç¿¿í Çèíèé çàñãèéí ãàçàð “òýíãýðèéí äîðõ îðîíä
ãàíöõàí ýçýí õààí áàéõ ¸ñòîé” ãýñýí ¿çëýýñ õî¸ð óëñ äàéíû áàéäàëòàé áîëîâ. 354
îíä Ç¿¿í Çèí öèí ð¿¿ äàéðàâ. Ãýâ÷ àìæèëò îëîîã¿é óõðàâ. Òàíãàäóóä äàéíä ÿëñàí ÷
356 îíä ßî Ñÿí àõ ä¿¿ñòýéãýý äàéíä òàòàãäàí îðîâ. 360 îíä Ìóæóí Âýé Ìóæóíû õààí
áîëæ Ç¿¿í Çèíû ýñðýã Öèí óëñòàé ýâñýõèéã õ¿ñýâ. 362 îíä Ìóæóí Çèí ð¿¿ äàéð÷ 369
îíä áóòöîõèâ. Çèí óõðàõàä öèí õàæóóíààñ íü öîõèâ. 367 îíä Õ¿í òàáãà÷óóäòàé ýâäðýëöýæ
Öèí óëñàä äàãààð îðîâ.
Òàáãà÷èéí
äîòîîä ¿éìýýíä àâòàæ õºðø óëñûí õàðààíä îðîâ. Öèí 376 îíä Òàáãà÷èéã äàðñíû
äàðàà îðäîñûí áà øàíüñèéí õ¿íä õóâààí ºãºâ. Îðäîñ, ò¿¿íýýñ õîéøõèéã Ãèé÷èí,
øàíüñè, àëàøà, òàáãà÷èéí áàðóóí õýñãèéã Ãèé÷èíèé ¿åýë Ëþ Ê¿æýí çàõèðàõ áîëîâ.
Öèí /Ôó Çÿí II/ 纺ëºí òºðººð çàñàõ áîäëîãûã òóíõàãëàâ. 381 îíä Ç¿¿í Çèíýýñ 26
âàíëèã öèíä äàãààð îðîâ. Çèí Òàíãàä õîîðîíäîî çºð÷èëäºæ ¿¿íèé õàæóóãààð Òóðôàí,
Øàíøàíû âàíëèãóóä 382 îíä áàðóóí õÿçãààð ðóó Öèíòàé ýâñýõ àñóóäëààð ×àíúàíä ýë÷
çàðàí òóñëàìæ õ¿ññýíä Ôó çÿí äýìæèæ 383 îíä Õàðàøàðûã áóóëãàí ýçëýâ. Æàíæèí Ëþé
Ãóàí õÿäëàãà ÿâóóëààã¿é ó÷èð Áàðóóí õÿçãààð Öèíä äàãààð îðîâ.
Öèí
379 îí õ¿ðòýë Õºõ ìºðºí ð¿¿ äàéíû ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéâ. Ýíäýýñ Ôó Çÿí
äàéðàëòàà ç¿¿í ºìíº ç¿ã øèëæèâ. Ýíý õîîðîíä 383 îíä çèí Ëîçÿíû äýðãýä òàíãàäûã
áóò öîõèæ Ôó Çÿí Ìóæóí ×óéãèéí öýðýãòýé íèéëæ àìü ãàðàâ. 338 îíä õ¿÷ýýð
øèëæ¿¿ëñýí óõóàí÷óóä
386
îíä Öèí óëñ óíàñíààð äàðëàëä íü áàéñàí òàáãà÷óóä Øåéãÿí õààíû à÷ òàáãà÷õý¿ã
õààí áîëãîæ õîéä Øàíüñèä áýõæèâ. Óëìààð Ãèé÷èíèé ýðõýíä áàéñàí òèðåê /òýëý/
àéìàã ò¿¿íä äàãààð îðîâ. Ìóæóí ×óéòàé Øàíüñèéí õ¿í÷¿¿äèéã áóò öîõèâ.
Òàáãà÷
õ¿÷èðõýãæñýí íü Ãèé÷èí, æóæàíû Îíãóäàé /Âýíüãýäè/-ã ò¿ãø¿¿ëæ òýä òàíãàäûí Öèí
óëñûí çàëãàìæëàã÷ ò¿âäèéí Öèí óëñûã òàáãà÷èéí ýñðýã îðóóëàõûã õ¿ñýæ áàéâ.
¿¿íèéã ò¿âäèéí ßî Ñèí çºâøººð÷ äýìæèõ áîëîâ. Ãýâ÷ ò¿âä òàíãóóäòàéáàéëäàí çàâã¿é
áàéõ ¿åä 391 îíä Òàáãà÷õý¿ æóæàíûã ãîâèéí àð ðóó øàõàâ. Ãèé÷èí Òàáãà÷õý¿ã àðààñ
íü öîõèõ ãýñýí áîëîâ÷ òýðýýð îðäîñò öºìðºí îðîâ. ªìíºä Õ¿í óëñ äîòðîî áóæèãíàæ
Ãèé÷èí àëàãäàæ õ¿¿ Õýðýýí Áîáî ò¿âäèéí Öèí óëñ /Õîæóó Öèí/ ðóó çóãòàâ.
¯¿íèé
äàðàà á¿ñ íóòàãò Ìóæóí òàáãà÷ õ¿÷èðõýã áîëîâ. Ãýâ÷ õî¸ð óëñûí àëü íü
äàâàìãàéëàõ òàëààð ºðñºëäºæ Òàáãà÷ òºâ ìàíæóð äàõü Ìóæóíû õîëáîîòîí Òàòàá,
õÿòàíä äàéðàâ. Óëìààð õî¸ð óëñûí õàðèëöàà ìóóäàâ. Õýäèéãýýð Òàáãà÷ Îðäîñûã
ñîíèðõîæ áàéñàí ÷ Ìóæóí ñîëîãîñ÷óóäûí äàéðàëòûã áàðèõàä ãîë àíõààð÷ áàéâ. 393
îíä äàéðàëòûã íÿöààâ.
395
îíä Òàáãà÷õý¿ Ìóæóíû õèë îð÷èìä õàëääàã áîëîâ. Ìóæóí ×óé õ¿¿ Áàÿíàà òàáãà÷õý¿ã
äàðàõààð ÿâóóëàâ. Ãýâ÷ Áàÿí ÿëàãäàæ Òàáãà÷õý¿ á¿ãäèéã íü õîðîîõ çàðëèã áóóëãàâ.
¿¿íèéã ñîíññîí ìóæóí ×óé 396 îíä ºâ÷òýé áàéñàí ÷ öýðãýý õºäºëãºâ. Óëìààð
Öèíüëèí íóðóóã äàâàí òàáãà÷õý¿ã àðààñ íü öîõèí íèéñëýëèéã íü ýçëýâ. Ãýñýí ÷
ÿëàëòàà àâàëã¿é áóöàí óäààã¿é íàñ áàðàâ. ¿¿íèéã ñîíññîí òàáãà÷õý¿ äîâòëîí
Áýýæèí õ¿ðòëýõ ãàçðûã ýçëýâ. Ìóæóí òàáãà÷õý¿ãèéí äàéðàëòûã çîãñîîæ ÷àäñàí
áîëîâ÷ äîòîîäûí òýìöýë òàáãà÷õý¿ä áîëîìæ îëãîõ áîëñîí. Ãýñýí ÷ òóõàéí ¿åä 397
îíä Òàáãà÷õý¿ãèéí àðä òàëûí æóæàí÷óóä áîñëîãî äýãäýýæ 399 îíä Ìóæóíû äàéíû
äóóñãàæ ÷àäàëã¿é áîñëîãûã äàðàõààð ÿâóóëæ äàðàâ.
Ñ¿ìáý÷¿¿ä
Õ¿í óëñûí òºðèéí ãîë óëàìæëàëûã ºâëºí àâñàí áàéäàã. Ñ¿ìáý óëñàä çºâëºëèéí äàðãà
áóþó çºâëºã÷ àëáàí òóøààë áàéñàí. Ò¿¿íèé äîîð Õ¿í÷¿¿äèéí àäèë çî÷èí ýðõýëñýí
ò¿øìýë, áè÷ýý÷ íàð áàéñàí áàéæ ìàãàäã¿é. Ñ¿ìáý óãñààíû òàáãà÷óóä áè÷ãèéí
ñóðãóóëü áàéãóóëæ, õýëìýð÷, áè÷ýý÷ çýðãèéã áýëòãýæ áàéñàí áàéíà. Ñ¿ìáý óãñààíû
ìóæóóí÷óóä õÿòàäûí íºëººíä èë¿¿ îðñîí áàéäàã. Òàáãà÷ óëñàä ìóæ óëñóóäàä ãàçàð
òàñëàí ºã÷, òýäíèé õèë õÿçãààðûã òîãòîîæ áàéñàí íü õèëèéí àñóóäàëä íàðèéí
õàíäàæ áàéñíûã õàðóóëäàã. Ñ¿ìáý óëñàä òºðèéí ¸ñëîë, öýðýã ãàðãàõ, áóóõ, àíä
ìîðäîõ, õààíû îðäîíä äàðàõ äóó ãàðãàõ õºãæìèéí õýâ æóðàìûã òîãòîîæ áàéâ.
Ñ¿ìáý÷¿¿ä
õÿòàäûã ãîë äàéñíàà ãýæ ¿çäýã áàéñàí áàéíà. Ñ¿ìáý÷¿¿ä äàéòàõ íàéðàìäàõ àñóóäëûã
àéìãóóäûí èõ õóðàëäààíààð òîãòîîæ áàéñàí áºãººä óëñàà áàéãóóëñíû äàðàà èõýñèéí
çºâëºëººð õýëýëöýí øèéäâýðëýõ áîëñîí áàéíà. Èéì ¸ñ Ìîíãîë÷óóäûí àëòàí óðãèéí
çºâëºë ÷ ãýæ áàéñàí.
No comments:
Post a Comment